Emporcallándonos de tinta

Tiven o honor a ser convidada dende a revista "Grial" a falar do libro de Manuel Portas Un dedo manchado de tinta que publicou Xerais. Esta é a recensión que escribín e que vén de saír no último número:

O segundo libro dun narrador é un exame incuestionable: as expectativas que puido crear no seu primeiro libro veranse agora completadas ou non con esta nova publicación. E non só sae Manuel Portas airoso senón que triunfa con boa nota. Se Denso recendo a salgado nos gustara, con Un dedo manchado de tinta sentimos que estamos ante un escritor que se está a xestar con paso firme e seguro.

Gosta Portas do personaxe colectivo, da novela coral e polifónica que xa nos atrapara en Denso recendo a salgado. Desta volta, un metanarrador (o seu “negro”) é quen escribe, quen toma a voz nun principio para nos falar del, pero axiña esquecerémolo, envolvidos como estaremos polo resto dos personaxes, nunha madeixa sutil que provocará unha grata sorpresa final, cando reencontremos a ese Gonzalo inicial que veu recollendo as historias do seu maxín.

Quen é Gonzalo? Este narrador é unha persoa que quere ser escritor, e para iso dedícase a observar. Ten dúas ferramentas de seu: unha imaxinación vizosa e tempo libre. A súa ilusión consiste en pararse na xente normal, é dicir, calquera de nós, paseadores dunha vida común que calquera podería axexar pola mira do cotián; é a vida dos que loitan cada mañá ao erguerse por sobrevivir, por chegar á noite, por chegar a fin de mes; somos nós e os nosos veciños. E tamén eses que veñen de fóra, eses que sofren a incomprensión da cor, a carraxe do forte, a inxustiza da vinganza. Todos nós temos cabida no libro.

Gonzalo narrador, personaxe, autor... procurará ter os fíos das vidas na súa man, pero isto non lle resultará doado. E farao dende un constante plural que busca a complicidade do lector, un lector que ficará atento a cada detalle para construír, el tamén, esa cidade compostelá que é, asemade, un personaxe máis da obra. Porque cómpre saber onde está o fío que une a vidas tan afastadas, e abofé que o toparemos.

Falabamos anteriormente de que Portas goza coa pluralidade dos personaxes. E tanto que o fai. Porque ademais deste Gonzalo inventor de historias, temos en cada capítulo (que non relato curto independente) a Alberte, funcionario do concello obsesionado en levar a cabo o seu labor de xeito impecable, buscando a familia dun emigrante; a Malulú, inmigrante do Senegal e vendedor ambulante empeñado en adaptarse á nosa sociedade malia o racismo, atopando o amor dunha profesora de instituto e véndose envolto nun asunto criminal; a Jonathan, prisioneiro no cárcere por un delito non cometido coa consecuente soidade e terror no que debe vivir; a Cristina, caixeira sindicalista que loita pola xustiza ante un despido improcedente; a Chus, unha investigadora privada de alto nivel en asuntos de subornos e prevaricacións que é requirida cun só fin: a súa morte. E todos eles, protagonistas de cada anaco de vida e de libro, están rodeados a súa vez doutros personaxes que provocan un incremento da coralidade deste libro que temos nas mans.

Irremediablemente, o lector vaise sentir atrapado a medida que progresa a lectura. Se nun primeiro momento a presentación que de si mesmo facía Gonzalo e da súa escrita (“isto non é unha novela”) botábanos para atrás, as liñas que lle seguen, o avance de cada vida anónima compostelá, engaiólanos imperceptiblemente, sabedores de que queremos completar o que esas vidas nos ofrecen, unha vidas próximas e verosímiles –case todas elas- que confiamos coñecer e sentir arredor nosa.

De todos os xeitos, e malia canto poidamos engadir, a brillantez do libro imos atopala cara ao final, cando miremos as nosas mans luxadas de tinta indeleble, case imperceptible, que non poderemos borrar ata rematar a novela. Será entón cando, reunidos os personaxes, reencontremos ao case esquecido Gonzalo quen contempla con estupor e ironía como a súa pluma perde ese rastro de tinta que nos emporcou as mans sen poder impedilo de ningún xeito, cando comprendamos que a narración é vida autónoma e independente e o que criamos narrador non é máis ca un personaxe de ficción que nada pode facer por evitar o destino marcado.

Non remata aquí a singularidade de Un dedo manchado de tinta. Se da primeira obra de Manuel Portas destacábase o seu carácter cinematográfico, arestora estamos ante a conxunción de dúas artes que non viven illadas, como ben demostra o volume que temos nas mans; música e literatura apértanse estreitamente e fúndense de xeito maxistral. O libro contén un compoñente máxico: un son fermoso que nos fala, el tamén, dos personaxes. Uns personaxes que se proxectan grazas ao labor realizado por Clara Pino e Rubén Abel, integrantes do grupo “Loaira”. A narración e a obra musical son arte a un mesmo tempo, unha lévanos da man á outra, e ambas se complementan, sen comparar en ningún momento a lectura coa escoita. Na música, río de sons que flúen, cada instante sonoro é distinto do anterior. Na novela, torrente de palabras, os momentos concatenados son esenciais para entender mellor o relato. Ambos xuntos, ambos afastados, poderán conseguir que vós, lectores e/ou ouvintes, gocedes de pequenos momentos de pracer. Un pracer que poderedes unir ou desunir, concatenar a escoita coa escrita, independizala ou simultaneala. A escolla está nas vosas mans.