Des-aprendendo a masculinidade

Novo artigo de Carlos Negro, que nin feito para este blogue, vaia. Grazas!

Logo da lectura do imprescindible ensaio de Olga Castro e María Reimóndez sobre os Feminismos (Edicións Xerais, 2013) deume en cavilar que, contra o que moitas veces se pensa, o progreso vital dunha persoa non debe valorarse tanto por aquilo que aprende, senón polo que desaprende: máis pola súa afouteza para espirse que pola súa ansia de engalanarse. Un esforzo racional e emotivo para nos ir despoxando de tópicos e prexuízos que dificultan unha correcta comprensión das estruturas ideolóxicas e sociais que condicionan o noso modo de estar no mundo.

Para homes coma min, educados nos estertores do franquismo e da primeira transición, o sistema de valores en relación á cuestión de xénero veu aínda determinado pola vixencia dun modelo patriarcal moi influído pola misoxinia católica e o conservadurismo ideolóxico. Un sistema que se facía pasar por natural, e que difundía sen complexos unha masculinidade heterosexual primaria e unívoca, de fútbol, caza e putas, con derivacións cara á épica belicista e a camaradería tabernaria. Isto podería ter matices individuais, pero falo dunha atmosfera social onde o machismo non se consideraba un problema político de rango superior, senón, no mellor dos casos, un conflito de carácter doméstico.

E así era como na época de instituto as clases de electrónica eran para os mozos e as de costura para as mozas; e así era que as mulleres da familia sempre se levantaban antes da mesa para fregaren a louza durante as sobremesas; e así era que as avoas vestían bata de cadros e os avós unha funda azul; e así era que o simple comentario de non manifestar entusiasmo polo servizo militar obrigatorio constituía síntoma evidente de que un era un miñaxoias ou, peor aínda, un maricón en potencia.

Nese contexto cultural, a palabra feminismo suxería un fenómeno esotérico, unha especie de virus extraterrestre que afectaba a certas mulleres que, por seren feas e malvadas, padecían unha cólera enfermiza contra os homes, poñendo en cuestión a estabilidade familiar e social dunha comunidade onde todo funcionaba como Deus manda, aínda que de cando en vez a algún cabeza de familia se lle fose un pouco á man á hora de poñer orde dentro da casa.

Obviamente, co paso dos anos, axudado polas lentes violeta deses movementos feministas que na mocidade ignoraba por completo, iniciei un proceso de auto-reflexión non sempre doado de aceptar: a fin de contas, a min tamén me resultaba moi cómodo que mamá me fixese a cama e pasase o ferro á miña roupa, mentres eu xogaba cos amigos un partido de baloncesto ou daba conta das páxinas dalgún relato de terror. Porque nas aulas de lingua, os substantivos femininos seguían a ser unha derivación do morfema masculino (como Eva foi unha “malformación” da costela adánica). E nas de literatura, todas as heroínas eran santas celestiais ou soldadeiras pecaminosas, mais nunca mulleres reais con nome e apelidos.

A día de hoxe, e a pesar dos avances institucionais e políticos que son froito do discurso feminista, percibo que queda moito camiño por andar: non só a nivel de igualdade lexislativa e de dereitos humanos fundamentais, senón sobre todo no campo do imaxinario colectivo e da educación en valores. Porque, aínda que o noso modelo de masculinidade heterosexual adquiriu nas décadas derradeiras unha fasquía consumista, fashion e metrosexual, subsisten por baixo da tona do politicamente correcto moitas actitudes retrógradas, quizais expresadas con maior sutileza, pero que, no día a día, seguen a establecer un teito de cristal invisible para o cincuenta por cen da humanidade. Esas actitudes cotiás que tanto nos costa extirpar, e que @s especialistas definen como micromachismos.

Resulta innegable que o peor deste sistema de valores patriarcais ségueno a padecer as mulleres, a través dunha violencia extrema, física ou simbólica. Pero, nunha escala diferente, non só elas son vítimas do machismo. Porque para moitos homes, independentemente da nosa orientación sexual, os valores tradicionais da masculinidade supoñen tamén unha pexa que nos impide acceder a un universo de emocións e afectos que nunca nos ensinaron a expresar.

Por iso faise urxente unha revolución masculina da tenrura e a delicadeza, que nos permita entender mellor experiencias como a paternidade ou asumir unha ética de responsabilidade en labores asociados tradicionalmente ao sexo feminino, como o coidado dos enfermos e das persoas maiores.

Trátase, pois, dunha cuestión de xustiza e de xestión compartida do poder, tanto na esfera pública como na privada. De permanecer vixiantes cara a nós mesmos. De non dar por feito que o machismo nunca afecta a intelectuais con formación universitaria e digna posición económica. E trátase, por suposto, de comprender os distintos feminismos do mundo como un dos movementos políticos máis transcendentes da historia contemporánea; como ben resumen Olga Castro e María Reimóndez:

“O feminismo é pois unha inmensa revolución pacífica que día a día muda todas as sociedades para facelas máis democráticas, para permitir que mulleres e homes poidamos ter unha vida plena e libre que non estea marcada nin limitada de antemán por uns papeis de xénero sempre constrinxentes.”

E nesas estamos; nunha rebelión sen armas, mais armad@s cos mellores argumentos.